Đưa hơi thở cuộc sống vào trang viết trẻ - Vĩnh Thông

Lực lượng những người cầm bút trẻ hiện nay đông đảo, đầy tiềm lực và có nhiều đóng góp mới cho văn chương. Thế mạnh của giới trẻ là tìm tòi và thể nghiệm bút pháp mới với tư duy mới. Tác phẩm của họ là những trải nghiệm tuổi trẻ, những nghĩ suy về cuộc sống, những xúc cảm trẻ trung và sống động. Song, có một thực tế không thể phủ nhận, dù có rất nhiều sách văn học bán chạy trên thị trường, nhưng dường như văn học trẻ còn thiếu vắng những tác phẩm có tác động đến xã hội.

Một bộ phận các cây viết trẻ muốn chọn cho mình hướng đi “an toàn”. Nghĩa là họ chưa sẵn sàng dấn thân, nhập cuộc vào đời sống thực tế đang diễn ra trước mắt. Nhiều người lấy lý do mình còn trẻ, cố tránh những đề tài có chiều sâu hay ý nghĩa lớn, chỉ chọn viết những tác phẩm nhẹ nhàng phục vụ nhu cầu giải trí của bạn đọc.

Biết rằng khi mới cầm bút, ai cũng bắt đầu từ những đề tài gần gũi như trường lớp, bạn bè, tình yêu… Nhưng qua thời gian, với độ chín dần của tư duy, chúng ta không thể cứ tiếp tục lặp đi lặp lại những đề tài đã cũ. Xã hội liên tục đổi thay từng ngày, nhiều vấn đề mới xuất hiện như những mảnh đất mới đang chờ người khai phá, nhưng thật sự không nhiều người bắt tay vào công cuộc đó. Sáng tạo trong văn thơ, tất nhiên không giẫm lên lối mòn mà người trước đã qua, đồng thời cũng không lặp lại chính mình. Người viết cần làm mới trang viết của mình, không thể dùng từ “trẻ” để biện hộ cho sự dễ dãi của bản thân.

Ý thức trách nhiệm là điều quan trọng. Chúng ta là văn nghệ sĩ, chúng ta cũng là công dân. Chúng ta không phải là những người chỉ biết dựa vào thị hiếu độc giả để làm giàu cho túi tiền của mình, mà còn có trách nhiệm với cộng đồng, với những người đang sống xung quanh. Nói đến hai chữ “trách nhiệm”, xin đừng nghĩ điều gì to tát, trách nhiệm bắt đầu từ những đóng góp rất giản đơn. Cô lao công hay bác bảo vệ cũng có trách nhiệm riêng với xã hội, thì văn nghệ sĩ tại sao không? Một trong những cách mà người cầm bút thể hiện trách nhiệm là định hướng và nâng tầm độc giả. Người viết không thể bắt ép người đọc phải chọn lựa nội dung gì, nhưng qua trang viết của mình, bạn có thể góp phần đưa góc nhìn và tư duy của họ đến những chân trời mới.

Cuộc thi Truyện ngắn Đồng bằng sông Cửu Long năm 2015 có một sự trùng hợp lớn, đó là khá nhiều tác phẩm liên quan đến chủ đề “ly nông ly hương” và tác giả đa phần là những cây viết trẻ. Đối với người nông dân, rời bỏ mảnh ruộng là điều đầy nuối tiếc, nhưng càng đau hơn khi vì cơm áo, họ phải bỏ xứ ra đi. Trong những tác phẩm đó có những chi tiết sâu sắc, chẳng hạn những ngôi nhà quanh năm đóng cửa, nhện giăng đầy, chủ nhà chỉ về dọn dẹp vài ngày Tết rồi lại đóng cửa ra đi. Đề tài nầy không phải quá mới lạ, nhưng có lẽ lần đầu xuất hiện ồ ạt trong cùng một cuộc thi, như một sự “bùng nổ”. Phải chăng, những người cầm bút càng lúc càng thấm thía khi thấy ở làng xóm mình những người “ly nông ly hương” mỗi lúc một nhiều hơn.

Vẫn mảng đề tài quen thuộc là thân phận người Nam Bộ, nhưng nếu anh chị đi trước đã khai thác về những bạn thương hồ bỏ ghe lên bờ sống, những người nuôi vịt chạy đồng rày đây mai đó… thì giờ đây các cây bút trẻ của thời đại công nghiệp viết về thân phận người nông dân trước hoàn cảnh xã hội công nghiệp hóa, rõ ràng đề tài hừng hực hơi thở cuộc sống. Các tác giả đã thể hiện niềm trăn trở của mình trước những đổi thay từ cộng đồng, đau chung nỗi đau của cộng đồng, sống có trách nhiệm với cộng đồng. Điều đó, họ thể hiện qua từng trang viết.

Với Sài Gòn, chúng ta từng đọc, từng đồng cảm, thậm chí rơi nước mắt với bao phận người trên đường phố mà báo chí từng phản ánh. Thế nhưng, họ đứng đâu trong tác phẩm của chúng ta? Con người trong văn chương không phải cá thể lẻ loi giữa trời đất, mà là con người cùng các mối quan hệ với cộng đồng người, con người đứng giữa xã hội và con người trong dòng chảy thời đại.

Bên cạnh đó, đưa hơi thở cuộc sống vào trang viết, không chỉ có những phận người, mà còn có văn hóa bản địa. Nguyễn Ngọc Tư có những tác phẩm không nhắc tới Cà Mau, người đọc vẫn nhận ra một miền thăm thẳm cuối trời, với canh chua nấu trái bần trái giác… Khi đọc Võ Diệu Thanh, bạn không chỉ biết một câu chuyện, mà còn biết nhiều thông tin thú vị: ngải nấu bún cá thế nào, nghề dệt bằng trái mặc nưa ra sao… Những người viết trẻ chúng ta thiếu vắng điều đó.

Một tác phẩm ngoài nội dung chính, còn biết bao điều thú vị khác mà tác giả muốn chia sẻ với bạn đọc. Văn hóa bản địa là chất liệu “đẩy đưa” cho nội dung chính, góp phần tô đậm không gian trong tác phẩm. Trang viết chúng ta hôm nay, cần lắm “cái nền” văn hóa bản địa, đó có thể là không gian đô thị Sài Gòn hay nông thôn Nam Bộ nói chung, hoặc bất cứ nơi nào bạn sinh sống.

Cuối cùng, quá trình tương tác giữa người viết và người đọc hiện nay còn nhiều khó khăn. Bởi vì, trong khi người viết tìm tòi cái mới thì người đọc cũng cần có trình độ cảm thụ tương ứng. Bạn đọc trẻ hiện nay lại thích những tác phẩm có nội dung đơn giản, cách viết dễ hiểu, không cần tư duy nhiều. Mặc dù nhu cầu độc giả chi phối ngòi bút tác giả, nhưng không có nghĩa là tác giả hoàn toàn lệ thuộc độc giả. Người viết phải tự thể hiện bản lãnh cá nhân để có thể định hướng, gợi mở, đào sâu… những thông điệp ý nghĩa cho người đọc.

Chúng tôi quan niệm rằng, giá trị tác phẩm không chỉ ở lúc trực tiếp thưởng thức, mà sau đó nó đọng lại điều gì trong lòng độc giả, gửi gắm thông điệp hay ý nghĩa gì và tác động như thế nào đến tâm hồn người đọc. Người viết trẻ cần làm mới trang viết của mình, tìm tòi và khai thác những đề tài mới, quan sát những điều quen thuộc với góc nhìn mới, để mỗi trang văn là một trang đời mà qua đó người đọc có thể tìm thấy và trân trọng thêm những giá trị của cuộc sống. 

 

VĨNH THÔNG

(Bài tham luận tại Hội nghị Những người viết văn trẻ TP.HCM
lần IV, 2017 & đăng trên Báo Văn nghệ, số 32, 2017)