Lời giới thiệu tập sách "Dấu ấn thượng châu thổ" của Vĩnh Thông

Thượng châu thổ Cửu Long là cách gọi của địa lý học dành cho tiểu vùng tương đối cao và nằm ở phía trên trong thủy trình sông Cửu Long ở Nam Bộ - Việt Nam. Nó cùng với ba bộ phận còn lại là Hạ châu thổ Cửu Long, Đồng Tháp Mười, Bán đảo Cà Mau và ven vịnh Thái Lan, hợp thành đồng bằng sông Cửu Long hay Tây Nam Bộ.

Đây là tiểu vùng phong phú cả về điều kiện tự nhiên lẫn diện mạo văn hóa. Nơi đó có cả núi rừng, sông rạch, đồng trũng, biên giới… Trên những không gian ấy là sự có mặt của người Việt (Kinh), Khmer, Chăm, Hoa. Nếu sự đa dạng của tự nhiên đã giúp cư dân hình thành những cách thích ứng mới với môi trường, thì sự đa dạng về văn hóa đã tác động làm biến đổi hệ thống các giá trị trong đời sống xã hội của họ.

Ngay từ những bước chân đầu tiên, bao lớp di dân đã gặp muôn vàn khó khăn để chinh phục nơi được ví von là: “Sáu tháng đạp đất đồng khô / Nửa năm đi trên mặt nước”. Không chỉ phải đương đầu với thiên nhiên khắc nghiệt, họ còn phải đối mặt với những biến cố lớn của xã hội, nhứt là giặc ngoại xâm.

Để đứng vững trên mảnh đất nầy đã khó, tiến trình kiến tạo văn hóa cũng không hề đơn giản. Sự tiếp xúc của những làn sóng văn hóa buộc người di dân dù thuộc bất kỳ truyền thống nào cũng phải có biện pháp ứng xử thích hợp. Sau ba trăm năm, thượng châu thổ nói riêng và đồng bằng sông Cửu Long nói chung đã có cho mình một diện mạo văn hóa đặc thù và đặc sắc.

Trong bức tranh toàn cảnh đó, chúng ta dễ dàng nhận thấy phủ trùm lên hệ thống văn hóa của cư dân thượng châu thổ Cửu Long, nhứt là bình diện văn hóa phi vật thể, chính là thành tố tín ngưỡng - tôn giáo. Với những tiền đề đặc thù, tiểu vùng nầy trở thành môi trường thuận lợi để các tín ngưỡng - tôn giáo hình thành và phát triển. Từ đó, thành tố nầy ảnh hưởng trở lại các thành tố khác trong hệ thống văn hóa, khiến hầu hết mọi mặt trong đời sống của người dân nơi đây đều thấp thoáng có bóng dáng của yếu tố tâm linh.

Với niềm say mê khám phá bầu trời tri thức văn hóa, chúng tôi đã đặt câu hỏi và đi tìm câu trả lời cho nhiều vấn đề liên quan đến miền đất “huyền bí” nầy. Dẫu thời gian bước vào môi trường học thuật chưa quá lâu, song tác giả cũng đã thực hiện được một số nghiên cứu liên quan đến tiểu vùng thượng châu thổ Cửu Long và công bố trên các tạp chí khoa học hoặc kỷ yếu hội thảo. Để đến hôm nay, Dấu ấn thượng châu thổ ra đời là quyển sách tập hợp những nghiên cứu đó. Chúng tôi xem đây là những thành quả nhỏ có thể đóng góp phần nào vào chặng đường tiếp cận diện mạo văn hóa tiểu vùng thượng châu thổ Cửu Long.

Trong sách, tác giả tạm sắp xếp các bài viết vào bốn mục là Địa danh & Nhân vật, Tín ngưỡng - tôn giáo, Đời sống sinh hoạt và Tản mạn dọc đường. Dĩ nhiên, cách phân loại nào cũng bộc lộ những hạn chế nhứt định. Trong phạm vi của quyển sách nầy, việc sắp xếp các bài viết vào các mục chỉ mang tính tương đối, nhằm giúp bạn đọc dễ theo dõi. Ba mục đầu bao gồm các bài nghiên cứu, trong đó có những tác phẩm được tác giả chỉnh sửa so với bản công bố lần đầu, nhằm cập nhật những phát hiện mới. Bên cạnh những bài nghiên cứu là một số bài báo dưới hình thức dân tộc ký được chúng tôi tập hợp vào mục Tản mạn dọc đường ở phần cuối sách.

Do điều kiện nghiên cứu và năng lực bản thân có giới hạn, chắc hẳn tác giả không tránh khỏi những thiếu sót trong tác phẩm nầy. Chúng tôi rất mong được quý độc giả thông cảm lượng thứ và đóng góp ý kiến. Hy vọng Dấu ấn thượng châu thổ sẽ được các bạn nhiệt tình đón nhận!

VĨNH THÔNG