Tộc họ Dương với quá trình khẩn hoang ở An Giang - Vĩnh Thông

1. Dẫn nhập

Trong quá trình khai khẩn vùng đất An Giang xưa, nhiều tộc họ vốn là di dân miền Trung di cư vào Nam đã đóng góp những công lao to lớn. Có những tộc họ đã để lại tên tuổi gắn liền với một địa phương cụ thể, chẳng hạn như họ Lê Công với làng Châu Phú, nay là trung tâm thành phố Châu Đốc. Ở bài viết nầy, chúng tôi xin đóng góp thêm một số tư liệu liên quan đến quá trình tộc họ Dương đến khai phá những cù lao trên vùng đất An Giang.

Dòng họ Dương vốn có nguồn gốc từ Quảng Ngãi, vào năm Mậu Tý 1768, một số người trong tộc họ đã di cư vào Nam tìm đất mới lập nghiệp. Sau khi đến được đồng bằng sông Cửu Long, họ lần lượt tìm đến Mỹ Tho đại phố (Tiền Giang), dinh Long Hồ (Vĩnh Long), miệt Cần Lố (Đồng Tháp), sau đó đến rạch Tà Mòn ở cù lao Giêng. Bắt đầu từ đây, họ chia thành nhiều nhánh đi khẩn hoang một số địa điểm khác, các nơi nầy đều nằm trên địa bàn tỉnh An Giang ngày nay. Ở đâu, những người họ Dương cũng ra sức khai phá, mộ dân lập ấp, biến những vùng đất hoang vu trở thành thôn xóm trù phú.

2. Họ Dương xã Mỹ Hiệp

Cù lao Giêng dài khoảng 12 km nằm trên sông Tiền, còn có nhiều tên gọi khác như cù lao Đầu Nước, Dinh, Riêng, Ven… Sử triều Nguyễn ghi tên cù lao nầy là Dinh (doanh trại đóng quân), bên cạnh đó tên cù lao nầy trong tiếng Khmer là Teng. Như vậy, tên gọi cù lao Giêng có thể do nói trại từ cù lao Dinh hoặc cù lao Teng.

Cù lao Giêng là nơi được khai phá sớm vào khoảng đầu thế kỷ XVIII. Năm 1757, vùng đất Tầm Phong Long được vua Chân Lạp là Nặc Tôn dâng cho Võ Vương Nguyễn Phước Khoát, tướng Nguyễn Cư Trinh lập ba đạo binh trấn thủ là Đông Khẩu đạo, Tân Châu đạo, Châu Đốc đạo. Trong đó Tân Châu đạo ban đầu được đặt ở cù lao Giêng, sau nầy mới dời lên làng Long Sơn (thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang ngày nay). Hiện nay trên cù lao có ba xã là Tấn Mỹ, Mỹ Hiệp, Bình Phước Xuân.

Nơi họ Dương tìm đến định cư ngày nay thuộc xã Mỹ Hiệp và người có công đầu trong việc khai khẩn nơi nầy là ông Dương Công Quận. Ông sanh năm Canh Thân 1740, dưới thời Võ Vương Nguyễn Phước Khoát ở Đàng Trong, tức năm Cảnh Hưng nguyên niên vào triều vua Lê Hiển Tông ở Đàng Ngoài. Sau khi dừng lại ở nhiều nơi ở miền Tây như Mỹ Tho, Long Hồ, Cần Lố… cuối cùng gia đình ông Dương Công Quận đến rạch Tà Mòn ở cù lao Giêng rồi định cư hẳn tại đây. Gia đình ông bắt tay vào việc khai phá, chiêu mộ dân cư đến canh tác và sinh sống, lập thành xóm ấp đông đúc. Ông cùng nhân dân lập ngôi đình làng để thờ phượng Thành Hoàng Bổn Cảnh trên vùng đất mới.

Ông Dương Công Quận qua đời ngày mùng 4 tháng 10 năm Kỷ Mão 1819, tức năm Gia Long thứ 17. Phần mộ ông hiện nay nằm trong khuôn viên đất tộc họ Dương. Sau khi ông Dương Công Quận qua đời, con cháu sửa sang ngôi nhà ông từng sinh sống để trở thành nơi thờ tổ tiên chung của tộc họ, đặt tên chính thức là Dương Công phủ, còn gọi là phủ thờ Họ Dương hoặc miếu Tiền Hiền. Phủ thờ hiện tọa lạc tại ấp Đông, xã Mỹ Hiệp, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Hằng năm lễ giỗ ông Dương Công Quận diễn ra vào ngày 3 và 4 tháng 10 âm lịch [Bảo tàng An Giang 2013: 175-176].